Brwydr Maes Bosworth

Brwydr Bosworth
Rhan Rhyfeloedd y Rhosynnau
Harri Tudur, y cyntaf o frenhinllin y Tuduriaid
Dyddiad 22 Awst 1485 Lleoliad Market Bosworth, Swydd Gaerlŷr Canlyniad Buddugoliaeth i'r Lancastriaid
Cydryfelwyr
Rhisiart III, brenin Lloegr, Iorciaid John Howard, dug cyntaf Norfolk Henry Percy, 4ydd iarll Northumberland	Harri Tudur, Iarll Richmond, Lancastriaid Cymru a gogledd Lloegr, hurfilwyr Ffrengig ac eraill John de Vere, 13ydd iarll Oxford Sir Gilbert Talbot Siasbar Tudur Rhys ap Thomas Philibert de Chandée, iarll cyntaf Bath
Arweinwyr
Rhisiart III, brenin Lloegr†	Iarll Richmond Iarll Rhydychen
Nerth
10,000	5,000
Anafusion a cholledion
1,000	100

Frwydr Maes Bosworth (hen enw: Brwydr Bosworth) oedd brwydr olaf Rhyfeloedd y Rhosynnau a ymladdwyd ar 22 Awst, 1485. Roedd Rhyfel y Rhosynnau'n rhyfel cartref rhwng a Lancastriaid a'r Iorciaid a barhaodd am ddegawdau ola'r 15g, ac mae brwydr Maes Bosworth yn nodi diwedd teyrnasiad y Plantagenetiaid, pan laddwyd arweinydd yr Iorciaid, Richard III, brenin Lloegr gan fyddin Harri Tudur a ddaeth ar faes y gad yn Harri VII. Dyma, felly'r cyfnod hwnnw a elwir yn Cyfnod y Tuduriaid.

Glaniodd Harri Tudur ym Mhont y Pistyll ger Dale yn Sir Benfro,^[1] ar 7 Awst, gyda byddin fechan o Lancastriaid, yn Ffrancwyr, Llydawyr ac Albanwyr yn bennaf, efallai tua 2,000 i gyd. Teithiodd o Benfro tua'r gogledd-ddwyrain yn hytrach na'n uniongyrchol tua'r dwyrain, ac yn ardal Cefn Digoll ger Y Trallwng ymunodd nifer sylweddol o Gymry â'i fyddin: llu o dde-orllewin Cymru dan Rhys ap Thomas, gwŷr Gwent a Morgannwg dan yr Herbertiaid a gwŷr o ogledd Cymru dan William Griffith o'r Penrhyn. Dywedir bod Harri wedi ymgynghori â'r brudwr enwog Dafydd Llwyd o Fathafarn yn ei blasdy bychan ym Mathafarn ar ei ffordd yno i gael ei farn ; chwaraeodd y cerddi brud a gylchredai yng Nghymru ran bwysig yn ymgyrch Harri Tudur fel modd i ysbrydoli ei gefnogwyr yng Nghymru i gredi mai ef oedd y Mab Darogan hirddisgwyliedig a fyddai'n adfer Ynys Prydain i feddiant y Brythoniaid, gan wireddu'r hen ddarogan. Erbyn iddo gyrraedd Cefn Digoll roedd ganddo fyddin o tua 5,000.

Roedd gan Rhisiart III, brenin Lloegr fyddin gryn tipyn yn fwy, ond roedd amheuaeth ynghylch teyrngarwch llawer ohonynt. Cyfarfu'r ddwy fyddin ar safle gerllaw Sutton Cheney a Market Bosworth yn Swydd Gaerlŷr yng nghanolbarth Lloegr, ond mae dadl ynglŷn â'r union leoliad. Tua dwyawr yn unig y parodd y frwydr, ac roedd tua 6,000 o wŷr dan Arglwydd Stanley a'i frawd, ac wedi iddynt wrthod ymuno a'r frwydr ar y dechrau, ymosodasant i gefnogi Harri Tudur. Lladdwyd Richard, a daeth Harri Tudur yn frenin fel Harri VII.

1. ↑ Y Gwyddoniadur Cymreig; Gwasg Prifysgol Cymru; 2008; tud 93.